Ay: Mayıs 2020

: Arapça, irfan sahibi anlamındadır. Allah’ı gerçek yönüyle bilen kişi. Âlim gibi bilen manasına gelirse de ondan farklıdır. Âlim, ilmi bir tahsil ve çalışma sonucu elde eder. Arif ise, irfana, ilham ve hal ile ulaşır. Cenab-ı Hakk’ı keşf ve müşahade yoluyla bilen kişi. Bu bakımdan ümmi bir insana da arif denilir, ancak âlim denemez. Arifler için, ehl-i yakin, ehl-i din, veli, kutb ve genel olarak “arif-i billah” tabiri kullanılır.

Yani ne demek gerekiyorsa, haydi çekinmeden söyle bakalım, manasında kullanılan bir deyim. Sır saklamasını bilmeyenlere de “ağzında bakla ıslanmaz” deyimi kullanılır.

Baklanın açıklaması şöyledir:

Tasavvufta, yeni derviş olmuş birisi, sufiliğe adapte olmaya çalışırken, ilk anda eski huylarını terkedemediği için münasebetsiz bir iş görüp, uygunsuz bir söz duyduğu zaman, hemen kötü kötü konuşur, eleştirirmiş, Şeyhi “derviş kardeş” demiş, “yolumuz edeb yoludur. Böyle kötü konuşma, bu huyundan vazgeç”. Derviş “ne yapayım” demiş “fakir de istemiyorum ama ağzım alışmış.” deyince, şeyh dervişe bir bakla vermiş. “Bunu” demiş “dilinin altına koy, kötü konuşacağın zaman ağırlığını hissetin mi vazgeç”. Derviş “eyvallah” demiş baklayı dilinin altına koymuş. Gerçekten de kötü konuşacağı zaman, ilk heceyi söyler söylemez, baklanın yuvarlanışı, dervişi kendine getirmeye başlamış. Zaman geçtikçe de kötü konuşmaktan vaz geçmiş, ama yine de, ağzından baklayı çıkarmamış. Hafif yağmurlu bir gün şeyhiyle bir yere gidiyormuş, Şeyh önde, derviş bir adım gerisinde ve solunda yürürken, evin birisinin camı tıklatılmış, başını uzatan bir kadın “derviş babalar biraz durun” demiştir. Şeyh, “herhalde, ya bir hasta var nefes edilecek, ya da kadının bir problemi var soracak” demiş ve durup beklemeye başlamış, bir müddet sonra “yürü derviş kardeş” demiş şeyh, tam adımını atarken pencere yine tıklatılmış “Biraz daha durun” demiş kadın. Şeyh, “herhalde hastayı hazırlıyorlar, yahut kaç göç yüzünden hazırlanıyorlar” demiş, durmuş. Ama, yağmur sağanak haline gelmiş. Şeyh de derviş de sırılsıklam olmuşlar. Derken yine pencereye tıklatılmış ve kadın “haydi gidin artık” demiş. Şeyh “peki bacım, bizi niye beklettin” deyince kadın demiş ki : “Tavukları kuluçkaya yatırdım, sizin kavuklarınız büyük. Civcivler tepeli çıksın diye, size karşı yatırdım”. Şeyh bu sözü duyunca, dervişe dönüp, “derviş kardeş” demiş, “çıkar baklayı ağzından”. İslamda kötü söz konuşmak yasaklanmış iken bu şekilde zulme haksızlığa maruz kalanların, ölçüyü kaçırmadan sözlü olarak karşılık vermesi, Kur’an-ı Kerim’de de yer almış bir husustur : “Zulmedilmenin dışında Allah, açıktan kötü söz söylenmesini sevmez…” (Nisa/148).

Arapça, ilk haliyle devam edip gitme, sona ermeyiş, bir halde sürekli oluş gibi manaları ihtiva eder. Tasavvufta da, kulun Allah’ın her şeyin üzerinde olduğunu görmesidir. Yine yapılan tariflerden biri şöyledir : Kulun kendinde olandan geçip, Allah’a ait olanla bekaya ermesi. Bu nebilerin makamıdır. Bakî; eşyanın tamamının kendisi için tek şey haline gelmesi ve tüm hareketlerinin Allah’a muhalefet değil muvafakat halinde bulunmasıdır. Bu, yasaklananın, emredilen gibi olduğu manasında değildir. Bunun anlamı, kulun üzerinde sadece Allah’ın razı olduğu ve kendisine emrettiği şeylerin cereyan etmesi ve bu meyânda hoşnutsuzluk göstermemesi demektir. Zira o, yaptığını Allah rızası için yapmakta, bu işinde âhiret veya dünya kaygısı bulumamaktadır. Sûfîler, bu mânâda olmak üzere, kişinin kendi özelliklerinden geçip, Allah’ın özelliklerinde bekaya ermesini esas olarak kabul ederler. Allah’la bakî olan kişi, nefsinde fenaya ermiş, nefsinden geçmiştir. Bir şey yaptığı zaman, nefsine menfaat temin etmek veya bir zarar geldiğinde ona engel olmak için yapmaz, sadece ve sadece Allah rızası için yapar.

Mahv-ı mutlak oldun ise, varlığın buldu fena.

Ger bekâ-yı Hak irerse, hükmeden sultana bak.

Kaygusuz

Bakâ’da, kulun kendi nefsinin kötü yanlarını, tasfiye etmesi ve iyi ahlak ile, yani Allah’ın razı olduğu huylarla süslenmesi söz konusudur. Buna Baka Billah denir. Sûfiler bunu, “bedenîvücûd kalkınca, Hakkânî vücûd onun yerine kâim olur” diye açıklamışlardır.

Haremgâh-ı baka billahda hükm-i fena yokdur

Kıdem mülkünde hadd-i ihtida vü intiha yoktur.

Leskofçalı Gâlib

Arapça. Deniz demektir. Bu terimden türemiş “Bahriyyun bilâ Şâti”, kıyısı olmayan umman, yahut çok büyük okyanusa mensub kişi manasını ifade eder. Tasavvufta ise, Allah’ın tecellîlerinin, Rabbanî açılımların, ilâhî hakikatlarm bütün insanlara ma’rifetler şeklinde, sel gibi devamlı aktığını belirtmek üzere kullanılır. Bir kısım sûfiyye bu kanaati taşırken, bir kısmı bu görüşe iltifat etmez ve avamın ilminin mahdud olduğunu ve onlara Allah’tan kesintili olarak geldiğini savunur. Bu durumda tam bir yönelişle Allah’a yönelmeleri, O’nu sürekli hissetmeleri , O’na sevgi ve saygıyla dolu olarak ihlâsla amel etmeleri sebebiyle ariflere gelen ilim açılmalarının sonu yoktur. Ve bu kesintili de değildir. İşte bu şekilde sınır tanımayan şeyler hakkında, “sahili olmayan umman” tabiri kullanılır. Bir sûfi, kendisine gelen bu sürekli fütuhatla, Allah’a yakınlığı muhafaza eder. Özet olarak söylemek gerekirse, Allah’ın arif kuluna gönderdiği ilhâmî bilginin sınırı yoktur. Mutasavvıflar bu görüşlerini şu ayet-i kerime ile pekiştirirler : “De ki Rabbimin kelimelerini yazmak üzere, denizler mürekkep olsa ve bir o kadarını da katsak, Rabbimin kelimeleri tükenmeden denizler tükenirdi. (Kehf/109).

Allahü Teâlâ’nın ilmi kesilmez ve sona ermez. Şu âyet-i kerimelerde tavsîf ettiği gibi, O, kıyısı olmayan bir denizdir : “Eğer yer yüzündeki ağaçlar kalem olsa, denizler mürekkep olsa ve yedi misli deniz de yedekte bulunup yazılsa, yine de Allah’ın sözleri bitmezdi. Doğrusu Allah güçlüdür, hakîmdir” (Lokman/27). Yine başka ayetlerde : “Sizin yanınızda olan biter, Allah’ın katındaki bitmez, süreklidir” (Nahl/96) ve “Doğrusu bu verdiğimiz rızıklar tükenecek değildir” (Sâd/54) buyurulur.

Kadirî tarikatı tâbirlerindendir. Şeyhlerin başlarına giydikleri tacın üzerinde, içice üç daireden oluşan ve gülü andıran yuvarlak parçaya, Bağdad Gülü denirdi. Genel olarak güller, bir daire onsekize bölünmek ve altışar altışar ipekle birbirine birleştirilmekle dikilirdi. Bu gülün kenarı, şirâze tarzında örme yapılırdı. Bu gülün rengi hususunda belirli bir kayıt olmamakla beraber, yeşil üzerine beyaz ibrişimle işlenirdi.