Bir kimse Ramazandan veya başka bir oruçtan üzerindeki farz olan oruç borcunu tutmadan önce öldüğü zaman ya hastalık, yolculuk ve acizlik gibi hiçbir mazereti olmaksızın borcunu eda edebilme imkanına kavuştuktan sonra ölmüştür veya böyle bir imkanı bulamadan ölmüştür.

Eğer oruç tutma imkanına sahip olmuş ve edasına mani bir mazeretle karşılaşmadan vefat etmişse bu oruç ya onun adak yoluyla kendi kendisine vacip kıldığı oruçtur veya Ramazanın kazası ve keffareti gibi şeriatın aslında vacip (farz) olan bir oruçtur.

Şayet üzerinde borç olarak kalan oruç, adak orucu ise velisi (yakınları) müstehap olarak bunu tutabilirler. Arkasında bir mal bırakmışsa onun namına oruç tutulması vacip olur. Adamak suretiyle vacip olan şeylerin hepsi ölünün adına terekesinden yerine getirilir. Çünkü adamakla vacip olan şeyler aslen vacip olan şeylerden mertebece daha aşağı ve daha hafif oldukları için onlarda niyabet (ve vekalet) caizdir. (Fakat aslen vacip olan şeylerde niyabet ve vekalet caiz değildir. Çeviren) Aslen vacip olan bir şey ise mesela bir kimse oruç borçlusu iken sağlığına kavuşsa ve borcunu tutmadan ölürse onun namına borçlu olduğu gün sayısınca fakirin doyurulması vacip olur. Şeyh Takıyyuddin’e göre onun namına oruç tutulsa da yeterli olur veya bunun kaynağı daha kuvvetlidir.

İkincisi Ramazan içinde hastalanması, bu hastalık sebebiyle orucunu bozması ve bu esnada ölmesi veya uzun bir süre sonra da olsa ölünceye kadar hastalığının devam etmesidir. Bu durumda kendisinin bir ihmali olmadığı için ölünce de onun için oruç fidyesi ödenmesi gerekmez. Çünkü orucu ancak mazeretli olduğu için terketmiştir. Borçlu olduğu oruç keffaret orucu ise hüküm yine aynıdır. (Yani özür sebebiyle ölmeden önce tutamadığı keffaret zimmetten düşer. Çeviren) Vakti belirlenmiş adak orucu ise ve vaktinden önce ölmüşse  mesela zilhicce ayının on gününde oruç tutmayı adasa da Zilkade ayında ölmüş olsa ona hiçbir şey gerekmez, vacipliğin kesinleşeceği zamana ulaşamadığı için kaza edilmez (bu adak onun ölümünden sonra yerine getirilmez.) Şayet adağın vaktini belirlememişse veya vakit olarak belirlemiş fakat ihmali yüzünden vaktinde tutmamışsa onun adına bu orucun kaza edilmesi gerekir. Bir ihmalde bulunmamış fakat oruç tutacağı vakit hastalığına veya benzeri bir mazeretine tesadüf etmişse mezhebin görüşüne göre yine kaza edilir. Çünkü vücup vaktine yetişmiştir.

Sahih olan şudur: Adakla vacip olan şeyin hükmü şeriatın aslıyla vacip olan şeyin hükmü gibidir. Mezhepteki ilk görüşten birisi budur ve mezhebin koyduğu kurala uygundur. Kural şudur: Adakla vacip olan (oruç) şeriatın aslıyla vacip olan (Ramazan orucuy)la aynı hizada yer alır. Sonunda tamamen ona dahil olur. Ondan daha kuvvetli olması ise gerçekten imkansızdır.

Elhamdulillah. Bu meselede alimlerin meşhur iki görüşü vardır.

Birinci görüşe göre keffaret gerekir. Bu görüş Malik, Ahmed ve Ebu Hanife gibi cumhurun (çoğunluğun) görüşüdür.

İkinci görüşe göre keffaret gerekmez. Bu da Şafiî’nin görüşüdür. Bu iki görüşün dayanağı şudur:

Keffaretin sebebi orucu veya sahih bir orucu cima ile veya cima ve diğer şeylerle bozmaktır. Hangi şeylerin orucu bozduğu konusunda mezhepler arasında farklılıklar vardır. Ebu Hanife oruç bozucu cinsten olan şeylerin en kıymetli ve en üstün olanlarını dikkate alırken Malik herhangi bir kayıt koymaksızın mutlak olarak orucu bozan şeyleri dikkate alır. Aralarındaki ihtilaf bir çakıl veya çekirdek veya benzeri bir şeyi yutmakla oruç bozulduğu zaman sözkonusudur. (Yani bunların dışındaki oruç bozucu şeylerin kasten yenilmesinde keffaretin gerekliliğinde aralarında ihtilaf yoktur. Çeviren) Ahmed’den gelen bir rivayete göre hacamatla orucu bozduğu zaman keffaret gerekir, bu da cima ile birlikte orucu bozan diğer şeyler gibidir. (Hanbeli mezhebine göre) yemek, içmek ve benzeri şeylerde keffaret yoktur (keffaret sadece cimadan dolayı gerekir.

Sonra keffaretin gerekli olması için bozulan orucun sahih bir oruç olması şart mıdır, değil midir konusunda ihtilaf ettiler. Şafiîlere ve diğerlerine göre böyle bir şart vardır. Dolayısıyla bir kimse önce yese, sonra cima etse veya niyetsiz olarak sabahlasa, sonra cima etse veya cima etse, keffaretini ödese sonra tekrar cima etse bu kişiye keffaret gerekmez. Çünkü sahih bir orucun içinde cima etmiş değildir.

Mezhebindeki zahir olan görüşünde Ahmed İbn Hanbel ve diğerleri şöyle derler: Hayır, bu ve benzeri şeylerde de keffaret gerekir. Çünkü Ramazan ayında orucu bozucu şeylerden kendisini uzak tutması gerekir. Dolayısıyla bu bir fasit oruçtur. Fasit bir ihrama benzer.

Nitekim hac için ihrama giren kimse ihramını bozduğu zaman, ihram yasaklarından kendisini uzak tutmak suretiyle ihramlılık halini sürdürmesi gerekir. Bu yasaklardan herhangi birini işlediği zaman sahih bir ihramdan dolayı kendisine ne gerekiyorsa aynı şey gerekir. Ramazan orucu kendisine vacip olan kimse de yemek veya cima veya niyetsizlik sebebiyle orucu fasit (geçersiz) olduğu halde o günün kalanında oruçlu kalması vacip olunca oruç yasaklarından kendisini uzak tutması gerekir.

(Herhangi bir sebeple orucu fasit hale gelen bir kimse) oruç yasaklarından herhangi bir şeyi yaptığı zaman sahih bir oruçta kendisine ne gerekiyorsa fasit oruçta da aynı şey gerekir. Her iki durumda da ona keffaret gerekir. Çünkü her iki durumda da Ramazan ayına bir saygısızlık var. Hatta bu durumda saygısızlık daha fazla var. Çünkü ilk olarak orucunu bozmuş olmakla günahkar olmuştur, sonunda iki defa günahkar kimse olmuştur. Dolayısıyla onun için keffaretin vacip olması daha evladır. Bu gibi şeylere keffaret vacip olmasaydı bu herkesin keffaretten kaçmasının/kurtulmasının gerekçesi olurdu ve hiç kimse keffaret ödemezdi.

Çünkü o zaman hiç kimse Ramazanda cima etmek istemez, ancak önce yemek yeme imkanını bulur, sonra cima eder. Hatta bu, onun maksadına ulaşmasında kendisine daha fazla yardımcı olur. Yani sabah kahvaltı yapmadan önce (cima ederse) keffaret gerekir, kahvaltı yaptığı zaman (cima ederlerse) keffaret gerekmez. Bu, şeriatte benzeri görülmemiş çirkin bir hüküm olur.

Günah büyüdükçe cezanın da büyüyeceği akılların ve dinlerin kabul ettiği bir gerçektir. Benzerlik arttıkça ceza da artar. Keffaret, ibadetle ukubetin (cezanın) karışımıdır ve günahları engellemek ve silmek için konulmuştur. Her ne olursa olsun sebebin kuvveti, müsebbebin de kuvvetini gerektirir.

Sonra bir şeyi yemek suretiyle orucu bozmak Ebu Hanife ve Malik’in dediği gibi keffareti gerektiren müstakil bir sebep değildir. En azından müstakil sebebin yardımcısıdır. Halbuki bu, onun hükmünü engellemektedir. Bu, şeriatın esaslarına aykırıdır. Sonra cima eden kimse çoğu defa fiili birleşmeden önce orucunu bozuyor ve bu görüşe göre bununla da kendisinden keffaret düşüyor. Bunun batıl olduğu açıktır.

İlim adamları bu meselede ihtilaf ettiler. (Ahmed b. Hanbel’in) mezhebine göre bu durumda keffaret düşer. Çünkü Peygamber vesellem Ramazanda cima eden adama: “Bunu ailene yedir de imkan bulduğun zaman öde” demedi. Bilakis sadece “bunu ailene yedir” dedi.

İkinci görüşe göre keffaret düşmez, zimmetinde borç olarak kalır. İmkan bulduğu zaman keffaretini (fidyesini) verir. Daha sonra köle azat etmeye gücü yeterse köle azat eder. İleriki bir zamanda oruç tutmaya gücü yeterse oruçla keffaretini öder. Bu görüşün sahipleri keffaretin zimmete bağlı oluşunu delil getirirler. Zimmete bağlı olan şeyler (yani borçlar) bir güçlükten dolayı düşmezler. Bunlar tıpkı adakların ve yeminlerin keffareti gibidirler. Onlar da düşmezler. Gücü yetinceye ve keffareti ödeyinceye kadar zimmette borç olarak kalırlar.

Bir adam Ramazan günü cima ettiği zaman biz onun keffaretle yükümlü olduğunu söyleriz. Keffareti ödemeden vefat ederse keffaret kendisinden düşmez, bu keffaret onun malından çıkarılır.

Elhamdulillah. Bu meselede ilim adamlarının üç görüşü vardır:

Birincisi: Bu adama hem kaza, hem keffaret gerekir. Bu, Ahmed İbn Hanbel’in meşhur olan görüşüdür.

İkincisi: Bu adama kaza gerekir. Bu, Ahmed’in mezhebindeki ikinci görüştür. Ebu Hanife, Şafiî ve Malik’in görüşü de budur.

Üçüncüsü: Bu adama kaza da gerekmez, keffaret de gerekmez. Said İbn Cübeyr, Mücahid, el Hasen, İshak, Davud ve onun arkadaşları gibi seleften bir grup ile sonrakilerin görüşü budur. Bunlar diyorlar ki: Şafağın doğmadığını zannederek yiyen bir kimse daha sonra şafağın doğduğunu anlarsa kendisine kaza gerekmez.

Bu görüş en sağlam görüştür ve şeriatın esaslarına, kitap ve sünnetin delaletine uygundur. Bu, Ahmed ve diğerlerinin usulünün kıyasıdır. Çünkü Allah Teala unutan ve hata edenin sorumluluğunu kaldırmıştır. Bu kişi de hata etmiştir. Allah Teala sabahın aydınlığı, gecenin karanlığından ayrılıncaya kadar yemeyi mubah kılmıştır. Sahuru geciktirmek de müstehaptır. Kim teşvik edilen ve mubah olan bir şeyi yaparsa kusur işlememiştir. Bu kişi mazeretli olmaya unutandan daha layıktır.

Elhamdulillah… Hanbeli mezhebine göre ona hem kaza, hem keffaret gerekir. Bu konudaki diğer görüşe göre mazur olduğu için ona keffaret gerekmez. Şeyh Takıyyuddin ve başkaları bu görüşü tercih etmiştir. İnşaallah doğru olan görüş budur. İnşallah doğrusu da budur.