Tahran

Tahran ostanın merkezi olan Tahran şehri aynı zamanda İran’ın başkenti ve ülkenin ekonomi, kültür, eğitim, sanayi ve ticaret merkezidir. 1178 de başkent olan Tahran bugün dünyanın 20 büyük kenti arasındadır. Tahran, ülke sanayisinin en güçlü olduğu, nüfusun en çok yoğunlaştığı, ülke ekonomisine en büyük katkının verildiği ve en iyi üniversitelerin bulunduğu şehirdir.

Toplam nüfusunun yüzde 16’sı Tahran ostanında yaşamaktadır. Ülke ekonomi gelirinin yüzde 23’ünü tek başına sağlamaktadır. Tahran şehrinde günlük yaklaşık 18 milyon şehir içi yolculuk gerçekleşmektedir.

Ülkenin sanayi merkezi olan Tahran’da bir çok alanda sanayi üretimi yapılmaktadır. Bitkisel yağ, gıda işleme, çimento, cam kaplar, binek otomo-bil, ticari araçlar, otomotiv parçaları, ilaç, temizlik ürünleri, boya, kumaş, giyim, deri, ayakkabı ve mobilya üretimi vardır. Çok çeşitli ev eşyası ve elektrikli cihazlar üretiminde merkezi bir yerdir. Tahran’da bulunan Bazare Mobl, İran’ın en büyük mobilya satış merkezidir.

Tahran’daki petrol rafinerisi yüksek bir kapasiteye sahiptir.

Tahran ostanında dekoratif taşlar ve inşaat malzeme-sinde kullanılan kum, çakıl ve kalker bulunmaktadır.

Yem mısırı, elma, şeftali, tatlı limon ve kayısı bu os-tanın başlıca tarım ürünleridir. Hayvancılıkta sığır ye-tiştiriciliği yaygındır. Ülkenin kırmızı et, süt ve yumurta üretiminde Tahran çok önemli bir pay almaktadır.

Tahran’da bulunan Gülistan Sarayı UNESCO Dünya Mirası Listesi’ndedir. Diğer turistik yerleri Derbend, Sad Abad Sarayı, Niavaran Sarayı, Bam-ı Tahran, Si-nema Müzesi, Zaman Müzesi, İran Milli Müzesi, Milad Kulesi, Azadi Kulesi’dir. El sanatlarında Tahran daha çok cam işleme ile bilinmektedir.

Tahran, etnik ve dini çeşitlilik bakımından ülkeyi yansıtan bir mozaiktir.

Kerman

İran’ın güneydoğusunda yer alan Kerman ülkenin coğrafi olarak en geniş ostanıdır. Etrafı dağlarla çevrili olan Kerman da çöl ve çorak yapı hakimdir. Meşhed ve Bender Abbas’a giden yolların kesiştiği bir noktadır.

Kerman sanayisine bakır hakimdir ve İran’ın en büyük bakır ocağı Serçeşme bu ostandadır.

Kerman ayrıca, İran’ın otomotiv endüstrisinin önemli bir merkezidir. Diğer sanayi dalları traktör, el halısı, televizyon, buzdolabı ve dondurucu, çimento, gıda ürünleri ve şeker imalatıdır. Madencilikte ülkenin üretim değerinin % 45’ini Kerman ostanı sağlamaktadır. Bakır dışında, demir cevheri, kömür ve krom bu bölgenin en önemli madenlerdir.

Bölgede bulunan üç adet özel ekonomik bölge Sircan, Rafsancan ve Arge Cedid (Bam)’da bulunmaktadır.

Tarımsal ürünlerde en çok kaba yonca, domates, patates, karpuz, portakal, hurma ve kayısı yetiştirilmektedir. Diğer önemli ürünler fıstık ve kimyondur. Kerman, İran’da fıstık merkezi olarak bilinir ve bu yüzden İran’ın petrol dışı ihracatında en önemli rolu oynamaktadır. Dünya fıstık ihracatının büyük bir kıs-mını Kerman gerçekleştirmektedir. Kerman aynı zamanda kimyon bölgesidir ve kimyon bolluğunu ifade etmek için Farsça’da beyhude iş yapmak anlamın-da bir deyim vardır: ‘’Zire be Kerman bordan’’ (Kerman’a kimyon götürmek). Hayvancılıkta koyun, keçi ve deve yetiştiriciliği yaygındır ve Kerman ülkenin kırmızı et üretiminde önemli bir yer almaktadır.

Kerman’da UNESCO Dünya Mirası Listesi’nde kayıtlı olan eserleri Bam Kalesi, Bağ-ı Şahzade, Meymend Köyü, Lut Çölü ve Kanatlardır. Bölgede bulunan yaşları 2500 yılı aşan bir kaç selvi ağacı ilgi çeken diğer unsurlardır.

Yün ve Kerman şallarında kullanılan özel bir yün çeşidi oldukça yaygındır. İran’ın halı ihracatında en önemli yerlerden biridir. Bölgenin el sanatları arasın-da halı, kilim, şal, terme, bakırcılık ve pate duzi vardır.

Cevizli ve hurmalı kolompe (bir tür kurabiye) ve kavut bu ostanın bilinen tatlı çeşitleri arasındadır.

İran İlam

Eski Elam imparatorluğunun hüküm sürüdüğü İlam bölgesi, İran’ın batısında, Irak sınırında dağlık bir bölgede yer almaktadır.

İlam petrol ve doğalgaz kaynakları bakımından zengin bir ostandır ve bölgede petrokimya fabrikası, gaz rafinerisi ve çimento fabrikası vardır. Bunun dışına mahalli düzeyde tuğla imalatı, kumaş dokumacılığı, halı ve bez üretimi yapılmaktadır. Yine de bu ostanın ekonomisi ağırlıklı olarak tarım ve hayvancılığa dayalıdır. Arpa, buğday, pirinç, patates, yağlı tohumlular ve hurma bölgenin başlıca ürünleridir.

El sanatları olarak cacim ve kilim dokumacılığı, ahşap oymacılığı, bakırcılık ve çömlekçilik yaygındır. İlam ostanı, ekoturizme çok müsait bir potansiyel sunmaktadır. Bölgenin başlıca turistik yerleri evliya türbeleri, Zerdüşt tapınakları ve Sasani döneminden kalma köprüler ve bazı doğal ve tarihi yerlerdir.

Kürtlerin çoğunluğu oluşturduğu İlam’da Lurlar, Lekler, Farslar ve Araplar da yaşamaktadırlar.

Hamedan

Elvend dağlarında kurulu bulunan Hamedan İran’ın en eski kentlerindendir. Ostanın merkezi Hamedan şehri, İran’ın en eski başkenti olarak bilinen Hegmetane, Med kralı Diyako tarafından kurulmuştur.

Ostanda cam kaplar, giyim, otomotiv parçaları, gıda sanayi, mobilya ve makine halısı imalatı bu-lunmaktadır. Madencilikte silis, feldspat, kalker ve dekoratif taşlar bulunmaktadır. Hamedan’da 38 MW’lık bir güneş enerjisi santrali kuruludur.

Ostanın tarım potansiyeli yüksek ve başlıca ta-rımsal ürünleri kaba yonca, patates, arpa, üzüm, sarımsak ve bitkisel ilaçlardır. Tuyserkan ilçesinin iri cevizleri İran’da meşhurdur. Hayvancılıkta sığır yetiştiriciliği yaygındır.

Turizm bakımından İbn-i Sina Türbesi, Hegme-tane Eski Şehri ve Baba Tahir Türbesi önem-li turistik yerlerden bazılarıdır. Hemedan’ın en meşhur el sanatı çömlekçiliktir ve Lalecin ilçe-sinde çok yaygındır. Ayrıca bölgede, el halısı, deri ürünleri, ahşap oymacılığı ve seramik ima-latı bulunmaktadır.

Farsların çoğunlukta olduğu Hamedan’da Azeri-ler, Lurlar, Kürtler, Lekler, Hristiyanlar ve Yahudi-ler yaşamaktadırlar.

İran Gülistan Bölgesi

Gülistan ostanı İran’ın kuzeydoğu bölgesinde Hazar Denizi kıyılarında, Türkmenistan sınırındadır. İran’ın Türkmenistan’a açılan kapılarından İnce Burun kapısı bu ostandadır.

Bölgede küçük ölçekli fabrikalar en çok metal sanayi, kimyasal ürünler ve gıda işlenmesinde faaliyet göstermektedir. Madencilikte en önemli madde kömürdür.

Gülistan’da Atrak Özel Ekonomik Bölgesi bulunmaktadır.

Buğday, arpa, şeftali, tatlı limon, pamuk ve ayçiçeği bu ostanın öne çıkan tarım ürünleridir. Hayvancılıkta tavuk yetiştiriciliği yaygındır.

Gülistan Ulusal Parkı, İran’ın en büyük ulusal parkıdır ve Gülistan ile birlikte Mazenderan ve Kuzey Horasan ostanlarını kapsamaktadır. Günbed-i Kavus Kulesi, tuğladan yapılmış dünyanın en yüksek kulesidir ve UNESCO Dünya Mirası Listesi’nde yer almaktadır.

Gülistan’da Türkmen, Mazeni, Beluç ve Kürtler yaşamaktadır.

Gilan

Hazar Denizi kıyılarında bulunan Gilan, Mazenderan ve Gülistan ostanları ile birlikte İran’ın kuzeyini teşkil eder ve İran’ın en bol yağışlı ve ormanlık bölgeleridir. Azerbaycan Cumhuriyeti ile sınırı bulunmakta ve Astara sınır kapısı bu ostandadır.

Gilan, Tahran-Bakü ticaret hattı üzerinde yer almaktadır. Bölgede Bender Enzeli Limanı Serbest Bölgesi bulunmaktadır. Bender Enzeli Limanı, bölgenin deniz trafiğinde önemli bir limandır. Mencil’de 100 MW’lık rüzgar enerjisi santrali bulunmaktadır.

Gilan’ın ekonomisi tarım, hayvancılık ve balıkçılığa dayalı olup sanayi sektörü nispeten az gelişmiştir ve küçük ölçekte selüloz, porselen kaplar, çelik, giyim, ilaç, halı ve temizlik ürünleri imalatı vardır.

Bölgenin ikliminin elverişli olması yüzünden çok çeşitli meyveler ve sebzeler yetişmektedir. Pirinç, çay, havyar, balık, zeytin, tütün, kivi, turunçgiller ve fındık bu bölgenin önemli tarımsal ürünleridir. Hayvancılıkta sığır ve tavuk yetiştiriciliği ön plana çıkmaktadır. Ayrıca, bölgede ipek üretimi vardır.

Gilan, İran içinden çok sayıda turist çekmektedir. Ünlü turistik Masule köyü bu ostandadır. İran yemeklerinden farklılaşan Gilan mutfağında deniz ürünleride önemli bir yer tutmaktadır.

Bölgede Gilak, Taliş, Kürtler ve Azeriler ile birlikte küçük azınlıklar olarak Gürcüler ve Ermeniler yaşamaktadır.

Batı Azerbaycan

Azerbaycan-ı Garbi olarak bilinen bu ostan ülkenin kuzeybatısında, Türkiye, Irak ve Nahçıvan sınırlarında yer almaktadır. Türkiye-İran arası bütün sınır kapıları (Esendere-Sero, Kapıköy-Razi ve Gürbulak-Bazargan) bu ostanda yer almaktadır.

Sanayide çimento ve inşaat malzemesi, gıda işlenmesi, meyve suyu, ilaç üretimi ve el halısı üretimi bulunmaktadır. Bölgede birkaç kaplıca vardır ve jeotermal enerji potansiyeli yüksektir. Madencilikte altın ve dekoratif taşlar ön plana çıkmaktadır. Ak Dere ve Zerşuran altın ocakları İran’ın en büyük altın ocaklarıdır.

Batı Azerbaycan’ın başlıca tarım ürünleri elma, kaba yonca, şeker pancarı, domates, üzüm, kayısı, şeftali ve tatlı limondur. Hayvancılıkta koyun, sığır ve manda yetiştiriciliği yaygındır. Kırmızı et bu bölgenin öne çıkan proteinli ürünüdür. Bu ostan % 26’lık bir pay ile İran’ın en çok bal üreten ostanıdır. Hoy şehri, İran da ayçiçeği çekirdeği üretim merkezidir ve ülke ihtiyacının büyük kısmını tek başına karşılamaktadır. Her yıl Eylül ayında ayçekirdeği festi-vali düzenlemektedir.

Bölgede bulunan Ermeni Ma-nastırı Siteleri ve Taht-ı Süley-man UNESCO Dünya Mirası Lis-tesindedir. Diğer turistik yerlerin arasında Şems-i Tebrizi Türbesi, Se Gümbet ve Şelmaş Şelalesi’dir.

Doğu Azerbaycan

Azerbaycan-ı Şarki olarak bilinen bu ostan ülkenin kuzeybatısında Ermenistan, Azerbaycan ve Nahcivan sınırındadır. Sahand dağı 3707 metre ile bu bölgenin en yüksek noktasıdır. Ostanın merkezi Tebriz, İran’ın en önemli sanayi kentlerinden biridir ve nüfus bakımından da en büyük şehirlerdendir.

Doğu Azerbaycan’daki başlıca sanayi dallarından bazıları araç ve otomobil parçaları, tarım makineleri, gıda ürünleri, endüstriyel makineler, cam, çelik, kimyasal ürünler, deri ve ayakkabı, gaz ocağı, elektromotor, boya ve mobilya imalatıdır. Bölge ayrıca, ilaç endüstrisi, petrol rafineri-si, petrokimya işleme tesisleri, bakır fabrikası ve dökümhanelere sahiptir. Ostanın jeotermal enerji potansiyeli yüksektir. Madencilikte ba-kır, antimon, alçı ve kalker rezervleri var.

Sahlan Özel Ekonomik Bölgesi ile Aras Ser-best Bölgesi bu ostandadır.

Ostanın en önemli tarım ürünleri buğday, kaba yonca, patates, elma, üzüm ve kayısıdır. Hayvancılıkta koyun, sığır ve manda yetiştiriciliği yaygındır. İran’ın bal üretiminin %16’sını Doğu Azerbaycan sağlamaktadır. Yumurta, süt ve kırmızı et gibi proteinli ürünler grubun-da İran’ın en güçlü bölgelerindendir.

Bölge şehirlerinden olan Bonab şehristanı kebap merkezi olarak bilinir ve Bunab Kebabı İran’da markalaşmıştır.

Tebriz Kapalı Çarşısı ve Aziz Stefanos Manastırı UNESCO Dünya Mirası listesinde yer almaktadır.

Buşehr

İran’ın güneyinde Fars Körfezi kıyılarında bulunan Buşehr, petrol ve doğalgaz kaynakları ve tesisleri bakımından İran’ın en önemli merkezlerin-dendir. Dünyanın en büyük gaz sahası Güney Pars Gaz Sahası burada yer almaktadır. İran’ın ilk ve tek nükleer santralı Buşehr’dedir.

Buşehr’de bulunan Asaluye Endüstri Bölgesi binlerce yabancı teknik elemanın çalıştığı ve İran’ın muazzam altyapı harcamaları yaptığı bir sanayi bölgesidir. Petrokimya sanayisi en önemli faaliyet alanıdır. İran petrokimya üretiminin yüzde 45’i Buşher’de bulunan Asaluye sanayi bölgesinde yapılmaktadır.

Stratejik konumu nedeniyle Buşehr, dış ticaret trafiği ve denizcilikte İran’ın en önemli bölgelerinden biridir. Bölgede bulunan İmam Humeyni Limanı, Şehid Recai Limanından (Hürmüzgan) sonra, İran dış ticaretinde ikinci en önemli limandir.

Balıkçılık ve karides avcılığı yaygındır. Başlıca tarım ürünleri hurma, domates, portakal ve ekşi limondur. Bölgede deve yetiştiriciliği de yaygındır.

Buşehr ve Huzistan bölgesinde Lenc (geleneksel gemi) yapımı UNESCO tarafından maddi olmayan kültürel miras olarak kaydedilmiştir.

Ostanda yaygın olarak Farslar yaşamaktadır, kuzey kesimlerinde Lurca, güney kesimlerinde Arapça da konuşulmaktadır.

Erdebil

İran’ın kuzeybatısında, Azerbaycan Cumhuriyeti sınırında yer almaktadır. Dağlık bir bölge olan Erdebil İran’ın kışın en soğuk ve yazın en serin bölgelerinden biridir. Bölgede bulunan Sabalan dağı İran’da meşhurdur ve rivayetlere göre Zerdüşt Urmiye gölünün kenarında doğdu ve Avesta kitabını Sabalan dağında yazdı.

Erdebil’de küçük ölçekli sanayi atölyeleri bulunmaktadır. Çimento, demir, gıda, metal, elektrikli cihazlar sanayi kısmen gelişmiştir. Ostanın Jeo-termal enerji potansiyeli yüksektir. Madencilikte akik gibi değerli taşlar ön plana çıkmaktadır.

Erdebil’in doğası hayvancılığa elverişlidir ve et, bal, süt ürünleri gibi doğal besinler bakımından zengin bir bölgedir. Başlıca bitkisel ürünler kaba yonca, patates ve arpadır. Manda ve koyun yetiştiriciliği yaygındır. Erdebil, Batı ve Doğu Azerbaycan’dan sonra İran’ın en çok bal üreten böl-gesidir.

Serin ikliminden dolayı sıcak bölgelerden turist çekmektedir. Erdebil’de birçok kaplıca bulunmaktadır, bunlar içinde en önemlisi Sereyn’de bulu-nan kaplıcalardır. Erdebil’in nüfusu ağırlıklı olarak Azerilerden oluşmaktadır. Küçük sayıda Tat ve Taliş yaşamaktadı

Safevilerin kurucusu Şah İsmail, Erdebilli olan ve türbesi Erdebil de bulunan Şeyh Safiyeddin Erdebili’nin neslindendir. Şeyh Safiyeddin Erdebili Türbesi UNESCO Dünya Mirası Listesinde yer almaktadır.

Erdebil’de etli yemekler yaygındır ve en çok bilinen yemeği bıçak kıymadır.